پرداخت نفقه زن در صدر اهم تکالیفی است که به موجب عقد نکاح بر مرد واجب می شود. درست است که انجام این تکلیف به تمکین زن بستگی دارد اما عدم پرداخت نفقه یا ترک انفاق نوعی جرم است و برای این جرم مجازات تعیین می شود. در صورت تمکن مالی مرد زن می تواند جهت مطالبه حقوق خود به شکل قانونی اقدام کند.

خوشبختانه این مسئله به دلیل اهمیت بالا در دادگاه های خانواده به سرعت پیگیری می شود. با این حال سوالات زیادی در خصوص قوانین مربوط به نفقه و عدم پرداخت آن در شرایط مختلف وجود دارد که در ادامه وکلای مجرب دادگر وکیل به آن پاسخ می دهند.

ترک انفاق چیست؟

منظور از جرم ترک انفاق در قانون پرداخت نکردن نفقه است. مرد وظیفه دارد به همسر، فرزندان و برخی از خویشاوندان خود نفقه پرداخت کند. این جرم نیز همانند سایر جرایم دارای سه عنصر قانونی، مادی و روانی یا معنوی است که باید تحقق پیدا کرده باشد.

• عنصر قانونی: ماده پنجاه و سوم از قوانین حمایت از خانواده، عنصر قانونی جرم ترک انفاق را این چنین مطرح می کند: مرد با داشتن استطاعت مالی و تمکین نفقه زن یا دیگر اشخاص تحت تکفل خود را پرداخت نکند. اگر زوجه همسر دائمی مرد باشد؛ استحقاق او به دریافت نفقه ربطی به ثروتمند یا فقیر بودن زن ندارد.
• عنصر مادی: قانونگذار برای حفظ نظم عمومی تکالیفی را برای هر شخص مقرر می کند که خودداری از این وظایف مجازاتی را در پی خواهد داشت. در این مورد نیز امتناع از پرداخت نفقه که وظیفه قانونی مرد است؛ عنصر مادی جرم در نظر گرفته می شود.
• عنصر روانی: منظور از عنصر معنوی این است که شخص با اراده خودش فعل مجرمانه را انجام دهد. بنابراین اگر شخص با زور، تهدید و اجبار فعل مجرمانه را مرتکب شود؛ عنصر روانی محقق نشده است.

ترک انفاق زوجه

براساس ماده 1106 قانون مدنی به موجب عقد دائم پرداخت نفقه زن به عهده شوهر است. با استناد به همین ماده در عقد موقت نفقه تعیین نشده مگر اینکه در صیغه نامه روال دیگری در نظر گرفته شده باشد. این موضوع تا اندازه ای اهمیت دارد که در صورت امتناع مرد از پرداخت نفقه زن می تواند به صورت حقوقی یا کیفری برای مطالبه آن اقدام کند. قانون مجازات اسلامی ترک انفاق یا عدم پرداخت نفقه به زن را نوعی جرم می داند و برای آن مجازات در نظر گرفته می شود.

البته شرط پرداخت نفقه از سوی مرد این است که زن تمکین کرده باشد و اگر مرد عدم تمکین زن را ثابت کند؛ می تواند به او نفقه نپردازد. در غیر اینصورت و وجود استطاعت مالی مرد، زن با مراجعه به دادگاه خانواده می تواند برای مطالبه آن اقدام کند. دادگاه نیز مبلغ نفقه را مشخص و حکم پرداخت آن را صادر می کند. اگر زن از شوهر خود شکایت کیفری ترک انفاق کند؛ امکان دارد که بتواند مرد را به زندان بیندازد.

لازم به ذکر است که دادخواست حقوقی ترک انفاق برای مطالبه نفقه معوقه و گذشته مطرح می شود و در خصوص مطالبه نفقه در زمان حال شکایت ترک انفاق موضوعیت پیدا می کند.

ترک انفاق در دوران عقد

دوران عقد زمانی بین وقوع عقد نکاح تا زمان آغاز زندگی مشترک است که در آن زمان زن تمکین نمی کند و حتی در صورت شکایت عدم تمکین مرد می تواند به حق حبس خود استناد کند. به این معنی که پیش از تمکین تمام مهریه خود را طلب کند. سوالی که وجود دارد این است که با وجود شرط پرداخت نفقه که تمکین زن است آیا در این دوران به زن نفقه تعلق می گیرد یا خیر؟

در پاسخ باید گفت که شکایت ترک انفاق حتی در دوران عقد نیز امکان پذیر است و می توان مطالبه را هم به صورت حقوقی و هم به صورت کیفری پیگیری کرد. البته مطالبه کیفری نفقه برای زوجه باکره در گذشته امکان پذیر نبود اما باتوجه به رویه جدید دادگاه های خانواده امکان پیگیری کیفری حتی به استناد زن به حق حبس نیز فراهم شده است.

ترک انفاق فرزند مشترک(ترک انفاق اولاد)

ماده 1199 قانون مدنی پرداخت نفقه فرزند مشترک را به عهده پدر گذاشته است. در صورت فوت یا عدم استطاعت مالی پدر، به ترتیب پدر، اجداد پدری و سپس مادر و خانواده او در این رابطه موظف می شوند.

هرگاه پدر توانایی پرداخت نفقه را داشته باشد و از این کار امتناع کند؛ مرتکب جرم ترک انفاق شده است. براساس ماده 53 قانون حمایت خانواده فرزند یا وکیل قانونی او می تواند حکم جلب او را از دادگاه بگیرد.

ترک انفاق برای بار دوم

بسیاری از افراد سوال می کنند که ترک انفاق جرمی مستمر است یا آنی؟ به این معنی که اگر مردی حتی پس از مجازات عدم پرداخت همچنان به جرم خود ادامه دهد آیا مجددا امکان مجازات او وجود دارد یا خیر؟

امکان دارد که قاضی به واسطه تکرار جرم برای مرتبه دوم مجازات مرد را تشدید و سنگین تر کند. در صورتی که جرم پس از حکم قطعی نیز استمرار پیدا کرده باشد؛ می توان مجددا شخص را محکوم و مجازات کرد.

 

عواقب ترک انفاق

طلاق

از جمله مواردی که زن می تواند بوسیله آن به صورت یک طرفه و بدون رضایت همسر طلاق بگیرد ترک انفاق شوهر است. به بیان دیگر اگر مرد نفقه زن را پرداخت نکند؛ زن می تواند برعلیه او شکایت کند و به استناد حکم قطعی برای طلاق اقدام کند و بخش زیادی از مهریه خود را نیز بگیرد.

این مورد در شروط چاپی سند ازدواج نیز منعکس شده است و براین اساس در صورت عدم پرداخت نفقه زن به مدت شش ماه، زن از همسر خود وکالت در طلاق خواهد داشت. امکان دارد که پرداخت نکردن نفقه به دلیل عدم تمکن مالی مرد باشد اما حتی در این صورت نیز فقر شوهر دلیل موجهی برای طلاق است.

شکایت کیفری

برای شکایت کیفری در این مورد زوجه یا وکیل او باید شکواییه را تنظیم کنند و ضمن مراجعه به دادسرا برای ثبت آن اقدام نمایند. شکایت مذکور در ادامه به یکی از شعب دادرسی ارجاع داده خواهد شد. پس از تعیین شعبه از زن تحقیق به عمل می آید و سپس برای مرد احضاریه ارسال می شود.

هرگونه شکایتی از جمله ترک انفاق، پیش از اثبات یک اتهام است که شاکی به متهم وارد می کند و باید اقداماتی را انجام دهد که این اتهام را ثابت کند.

اگر مرد عدم تمکین زن یا پرداخت نفقه را با مدارک به اثبات برساند از این شکایت تبرئه می شود و در غیر این صورت مجازات خواهد شد.

مجازات ترک انفاق

مجازات ترک انفاق حبس تعزیری درجه شش خواهد بود و از سه ماه و یک روز تا پنج ماه در صورت تخفیف و شش ماه تا دو سال بدون اعمال تخفیف حبس دارد. این جرم از جمله جرایم قابل گذشت به شمار می رود. در نتیجه در صورت رضایت زوجه پرونده بسته می شود.

ترک انفاق چگونه ثابت می شود؟

برای اثبات یا باید زوج ادعای زوجه را مبنی بر عدم پرداخت نفقه تایید کند یا اینکه شاهدین یا افراد مطلع در دادگاه شهادت بدهند. شاهدین باید از میان خویشاوندان نزدیک زن انتخاب شوند و به طور کامل در جریان زندگی شخصی زوجین و روابط میان آن ها قرار داشته باشند. مدارک هویتی شاهدین نیز باید جهت احراز هویت به دادگاه ارائه شود.

مدارک لازم برای اثبات ترک انفاق

• کلیه مدارک شناسایی شهود
• مدارک هویتی زوجه
• قباله ازدواج

سوالات متداول

در دادگاه ترک انفاق چگونه دفاع کنیم؟

در دفاع جرم عدم پرداخت نفقه میزان پرداخت چندان اهمیتی ندارد. به این معنی که حتی اگر مرد کمتر از مقدار مورد نیاز زن بابت هزینه های شخصی پرداخت کرده باشد؛ امکان تبرئه او وجود دارد. برای دفاع مرد می تواند موضوع عدم تمکین زن را نیز مطرح کند.

آیا ترک انفاق زندان دارد؟

در صورت استطاعت مالی مرد و تمکین زن اگر ترک انفاق صورت بگیرد؛ پیگیری کیفری مطالبه نفقه حبس تعزیری و زندان برای مرد در پی خواهد داشت.

آیا ترک انفاق قابل گذشت است؟

بله و در صورت گذشت شاکی پرونده مختومه اعلام می شود.