اموال در عالم حقوق به تناسب امکان جابه جایی به دو دسته منقول و غیرمنقول تقسیم میشوند و بر این اساس بر هرکدام احکام خاصی بار می شود.
تفاوت اموال منقول و غیر منقول
مال از نظر حقوقی به چیزی گفته میشود که مفید و قابلتملک توسط کسی باشد.
البته نیاز نیست که دارای مالکی خاص باشد. اموال لزوما مادی نیستند، بلکه حقوقی مثل سرقفلی که دارای ارزش اقتصادی هستند نیز، مال محسوب میشوند.
برای سهولت تنظیم قواعد حقوقی مال در دستهبندی فرضی، به دو دستهی منقول و غیر منقول تقسیم میشود و بر هرکدام آثار و محدودیت هایی بار میشود.
مال غیر منقول به اموالی گفته میشود که قابلیت جابه جایی ندارند. همانند یک خانه و یا اینکه در صورت جا به جایی تخرب میشوند یا موجب خرابی محل میگردند، همانند مجسمه ای که در دیوار یک خانه تراشیده شده است.
ماده ۱۲ قانون مدنی: مال غیر منقول آن است که از محلی به محل دیگر نتوان نقل نمود. اعم از این که استقرار آن ذاتی باشد یا به واسطه عمل انسان به نحوی کهنقل آن مستلزم خرابی یا نقص خود مال یا محل آن شود.
ماده ۱۴ قانون مدنی: اینه و پرده نقاشی و مجسمه و امثال آنها در صورتی که در بنا یا زمین به کار رفته باشد، به طوری که نقل آن موجب نقص یا خرابی خود آنیا محل آن بشود، غیر منقول است.
این تعریف و دو مثالش تنها برای دو نوع از اموال غیر منقول و مهم ترین ان ها بود. اموال غیر منقول انواع دیگری نیز دارد _مثل بحث منافع_ که به دلیل تفصیل و بسیار جز به جز و استثنا شدن بحث بعد ها به تعریف و سپس حقوق خاص آن ها برمیگردیم.
اما مال منقول مالیست که جابه جایی و حرکت دادن آن ممکن باشد. مثل یک دوچرخه.
ماده ۱۹ قانون مدنی: اشیائی که نقل آن از محلی به محل دیگر ممکن باشد، بدون اینکه به خود یا محل آن خرابی وارد آید، منقول است.
اهمیت تقسیم بندی اموال به منقول و غیرمنقول
۱)حق شفعه و حق ارتفاق اختصاص به اموال غیر منقول دارد.
ماده ۸۰۸ قانون مدنی: هر گاه مال غیرمنقول قابل تقسیمی بین دو نفر مشترک باشد و یکی از دو شریک حصه خود را به قصد بیع به شخص ثالثی منتقل کند، شریک دیگر حق دارد قیمتی را که مشتری داده به او بدهد و حصه مبیعه را تملک کند.
۲)فروش یا اجاره یا هر نقل و انتقال دیگری که نسبت به اموال غیر منقول بین اشخاص انجام میشود، باید به موجب سند رسمی باشد، در حالی که برای اموال منقول به غیر از استثنائاتی، این ضرورت وجود ندارد .
ماده ۲۲ قانون ثبت: همین که ملکی مطابق قانون در دفتر املاک به ثبت رسید، دولت فقط کسی را که ملک به اسم او ثبت شده و یا کسی را که ملک مزبور به او منتقل گردیده و این انتقال نیز در دفتر املاک به ثبت رسیده یا این که ملک مزبور از مالک رسمی ارثا به او رسیده باشد، مالک خواهد شناخت. در مورد ارث هم ملک وقتی در دفتر املاک به اسم وراث ثبت میشود که وارث و انحصار آنها محرز و در سهم الارث بین آنها توافق بوده و یا در صورت اختلاف حکم نهایی در آن باب صادر شده است.
ماده ۴۶ قانون ثبت: ثبت اسناد، اختیاری است مگر در موارد ذیل:
۱- کلیه عقود و معاملات راجع به عین یا منافع املاکی که قبلاً در دفتر املاک ثبت شده باشد.
۳)فروش یا رهن مال غیر منقول مولی علیه توسط قیم نیز علاوه بر سند رسمی نیاز به اجازه دادستان نیز دارد.
ماده ۱۲۴۱ قانون مدنی: قیم نمیتواند اموال غیرمنقول مولی علیه را بفروشد و یا رهن گذارد یا معامله ای کند که در نتیجه آن خود مدیون مولی علیه شود، مگر با لحاظ غبطه مولی علیه و تصویب مدعیالعموم در صورت اخیر شرط حتمی تصویب مدعیالعموم ملائت قیم میباشد.
۴)خارجیان نمیتوانند جز برای سکونت یا کسب و کار خود مال غیر منقولی در ایران را تحصیل کنند.
۵)برای رسیدگی به دعاوی مربوط به اموال غیر منقوله دادگاهی صالح است که مال غیر منقوله در آن محدوده مکانی واقع میباشد.
ماده ۱۲ قانون ایین دادرسی مدنی: دعاوی مربوط به اموال غیرمنقول اعم از دعاوی مالکیت، مزاحمت، ممانعت ازحق، تصرف عدوانی و سایر حقوق راجع به آن در دادگاهی اقامه می شود که مال غیرمنقول در حوزه آن واقع است، اگرچه خوانده در آن حوزه مقیم نباشد.
۶)مدت زمان مرور زمان در خصوص مالکیت و وقفیت اموال غیر منقول بیست سال و در سایر موارد کمتر از ده سال است.
ماده ۷۳۷ قانون ایین دادرسی مدنی: درکلیه دعاوی راجعه به اموال ازمنقول وغیرمنقول وحقوق و دیون ومنافع ومحصول واسباب تملک وضمان ودعاوی دیگر ، مدت مرورزمان ده سال است به استثنای مواردی که دراین قانون یاسایرقوانین ، مدت دیگری برای مرورزمان قرارداده شده است .
ماده ۷۳۸ – در دعوی ملکیت یاوقفیت نسبت بعین غیرمنقول مدت مرور زمان بیست سال است.